یه گزارش خبرنگار مهر، سنتهای عزاداری امام حسین (ع) در طول تاریخ با آداب و سنن مردم هر دیار آمیخته شده و از این رو اگر در شیوه عزاداری ها در محرم دقیق شویم گاه درمی یابیم روش های عزاداری شهرها نیز تفاوتهایی با هم دارد.
در گرگان نیز محرم با سنتهای خاص مردم این دیار از جمله راه اندازی دسته های چَک چَکی و چوبی، طوق بندان، اَشوری یا همان روضه خوانی ها، مراسم آب فُرات، پرده خوانی، چهل منبره و ... همراه بود که البته در گذر زمان برخی از این سنن جذاب بر افتاده است.
یکی از ویژگی های عزاداری در گرگان زمین حرکت عَلم ها در مقابل دستجات عزا به خصوص دسته های محلات قدیمی شهر است.
این علم ها که به نوعی سند هویت و نشانه هر محله گرگان قلمداد می شود هنگام رسیدن دسته به محل دیگری از شهر، وظیفه سلام دادن و عرض ادب به پیر تکیه آن محل را برعهده دارد.
از این رو علمدار که معمولا از جوانان ورزشکار محل است علم را چند بار به حالت تعظیم بالا و پایین می آورد.گرگانی ها اعتقاد دارند طوق یا علم هر محل هرگز نباید رها شده و به زمین بیافتد زیرا زمین خوردن آن نشانه ای از مرگ یکی از بزرگان محله است.
طوق یا علم عبارت بود از مجموعه تعدادی قپه ها و اشیا فلزی و پارچه های اهدایی که بر روی اسکلت چوبی و گاه فلزی نصب می شد و سپس در زمان حرکت دسته هر محله بر دوش جوانان قدرتمند به حرکت در می آمد. در زمان طوق بندان یا علم بستن، طوق هایی که در طول سال در تکایا و گاهی مسجد محل نگهداری میشد شستشو داده و آن را مرتب می کردند، در این زمان کسانی که نذر یا حاجت داشتند پارچه های مختلف را به طوق می بستند.
به گفته یکی از شهروندان که از قدیمی های یکی از محلات گرگان بود در زمان رضاشاه به دلیل جلوگیری از بعضی مراسم عزاداری، عده ای برای نشان دادن مخالفت خود با ماموران دولتی، طوق را آغشته به خون غیر انسان می کردند که در این حالت اظهار می شد طوق خون گریه کرده است.
لازم به ذکر است پس از برگزاری مراسم طوق بندان در نیمه دهه محرم که با بستن شاخه طوق یا علم بر سر درب تکایا همراه است ،حرکت دسته های زنجیر زنی و سینه زنی محلات تاریخی شهر به دیگر محل های استراباد آغاز می شود.
البته دسته های هر محل شهر در زمان خاصی از محرم اقدام به حرکت از میدانگاهی محله به دیگر مناطق گرگان می کنند. در محلاتی نیز که دسته های مختلف حضور دارند بزرگان محل قبل از حرکت توافق لازم را انجام داده و سپس دسته یکی از محل ها به سراغ دیگری رفته و بعد مشترکا به حرکت اقدام می کنند.
براساس سنتی نانوشته و از سالیان دور دسته میرکریم روز چهارم، دسته قلعه کهنه یا گرگانجدید روز پنجم، دسته های نعلبندان و پاسرو و میخچه گران روز ششم، دسته های سرچشمه و سبزه مشهد و سرپیر و دباغان روز هفتم، دسته های میدان عباسعلی و دربنو و دوشنبه ای و شاهزاده (شازده) قاسم و آلوچه باغ روز هشتم به همراه علم شان از محل حود به سوی دیگر محلات شهر حرکت می کنند.
چهل منبره گرگانی‌ها در غروب تاسوعا منبرهایی که نسل به نسل به خانواده‌های گرگانی رسیده از کنج خانه‌ها بیرون آمده و در حیاط منازل یا مقابل خانه‌ها قرار داده می شود تا سنت چهل منبره استرابادی‌ها همچنان پا بر جا بماند.
خانواده های صاحب منبر در غروب تاسوعا بر طبق یک سنت قدیمی‌بر روی منبرهای دارای قدمت‌شان که پشت به پشت به آنان رسیده قورمه سبزی، ساک ( غذای اصیل گرگانی)، شربت تخم شربتی و... قرار داده و از مهمانان پذیرایی می کنند. همچنین افرادی که دارای حاجتی هستند به 40 منبر سر زده تا مطابق باوری قدیمی‌بر هر یک از این منبرها شمعی روشن کرده و آرزوی شان برآورده شود.
در مراسم چهل منبره، برخی از افراد دارای حاجت به صورت پابرهنه به منبرها برای روشن کردن شمع مراجعه می کنند.
در گذشته عده ای نیز سر یا شانه خود را گل‌مالی می کردند. برخی نیز معتقد بودند از منبر اول تا منبر چهلم نباید با کسی صحبت کنند.
در مراسم چهل منبره همچنین تازه عروس و دامادها شمع‌های بزرگ در منبرها روشن می کنند تا زندگی شیرینی نصیبشان شود و اینگونه است که غروب تاسوعا کوچه پس‌کوچه های سرچشمه و دوشنبه ای و سرپیر و میخچه گران و شیرکش و دباغان و شاهزاده قاسم و میدان و دربنو و چهارشنبه ای و پاسرو و نعلبندان و سبزه مشهد و... مملو از استرابادیان به خصوص دختران و زنانی است که در قالب سنت چهل منبره به خانه‌ها سر زده و غذایی نوش و شمعی روشن و دعایی زیر لب زمزمه می‌کنند.
برگزاری سنت « چهل منبره » به شیوه اشاره شده، خاص گرگان زمین است.
هزار چوب به دست در خیابان های گرگان تلاش برای زنده نگه داشتن آیین استرابادی دسته چوبی و علم مُشتی گرگانی ها به جهت احیای رسم تاریخی استرابادی ها در محرم و نمایش این سنت در جشنواره آیین های عاشورایی کشور نمایش داده می شود، بنا بر منابع شفاهی، قدمت سنت دسته چوبی به سالهای اولیه شهادت امام حسین (ع) می رسد.
استرابادیان پس از شنیدن خبر از پیکی به نام مصطفی با چوب و دیگر وسایل در دسترس قصد می‌کنند به یاری امام و خاندانش بپردازند و از این رو نسل به نسل گرگانیان هر ساله بعد از عاشورا با به راه انداختن دسته چوبی یاد آن سالها و آن قیام را گرامی‌می دارند.
در این بین هر چه به سالهای اخیر نزدیک تر شده ایم این سنت کمرنگتر شده است. لیکن با میزبانی جشنواره تئاتر عاشورایی کشور در سال جاری توسط گرگان، جمعی از فرزندان این دیار با همراهی فرهنگ و ارشاد اسلامی، قصد احیای این آیین و نمایش آن در خلال جشنواره را دارند.
علم مُشتی که آن نیز از آیین های سنتی عزاداری گرگانیان است با ارتفاعی حدود 4 متر، شکلی مخروط گونه داشته و بر سر آن علامتی فلزی نصب است.
استرابادی ها در حین عزاداری این علم را با خود حمل کرده و علمدار حرکات خاصی همچون چرخاندن آن بر روی شانه ها و نگاهداشتن آن با دندان و... انجام می دهد.
نظر شما